Wat gebeurt er als je een organisatie opdraagt om iets te doen dat lijnrecht ingaat tegen haar diepste overtuigingen? Dat wordt vast geen succes.. En toch is dat precies de opdracht die de Belastingdienst in 2020 kreeg van de regering. Toen de omvang en de impact van de toeslagenaffaire duidelijk waren geworden, was de conclusie: we moeten een ruimhartig gebaar maken naar de gedupeerde ouders. Als compensatie voor zoveel leed over zoveel jaren krijgen ze nu in elk geval € 30.000. Ze moeten zich daar zelf voor aanmelden, en die aanmelding wordt onderworpen aan een ‘lichte’ toets, bedoeld om snel en laagdrempelig te kunnen uitkeren. Het bedrag kan hoger worden na afloop van een ‘integrale beoordeling’. Toenmalig minister van Financiën Wopke Hoekstra heeft allicht beseft dat het uitvoeren van deze hersteloperatie zich niet goed verenigt met het DNA van de Belastingdienst. Hij heeft in elk geval de Belastingdienst gereorganiseerd en een aparte uitkeringsorganisatie gecreëerd. Een soort kleiner zusje, maar wel in hetzelfde nest. En bovendien afhankelijk van de IT-systemen van de Belastingdienst.
En wat gebeurt er in de praktijk? De lichte toets blijkt toch zwaarder te zijn dan bedoeld. In 2022 werden bijna 1.500 aanvragen in de lichte toets ten onrechte afgewezen: 43% van het totaal. Daartegenover werden slechts 128 gevallen ten onrechte goedgekeurd in de lichte toets (Bron: NRC). Kortom, de cultuur van het kleine zusje lijkt nog niet zoveel te verschillen van die van de grote broer, die als taak heeft om zoveel mogelijk belastinggeld te innen en misbruik streng te straffen. Een cultuur die eerder gebaseerd is op achterdocht dan op vertrouwen.
Hoe komt dit? Dat is beter te begrijpen als je een organisatie ziet als een organisme; en elk organisme heeft een sterke ingebouwde overlevingsdrang. Daarin wordt bestreden wat wezensvreemd is. Ruimhartigheid, vertrouwen en uitkeren zijn niet eigen aan de Belastingdienst, en ook het kleinere zusje is het klaarblijkelijk niet gelukt een afwijkend DNA te ontwikkelen. Cultuur is hardnekkig, en als het al lukt die te veranderen, duurt dat jaren. Het simpelweg aanpassen van rapportagelijnen is niet voldoende.
Foto: het Portugese oorlogsschip; veel te zien rond de Azoren. Het is geen kwal maar een organisme dat bestaat uit vier soorten poliepen met elk een specifieke functie